نفقه از جمله موضوعات مهم حقوقی است که پرونده‌های بسیاری را در محاکم قضایی به خود اختصاص داده است. در یک تعریف کلی و جامع، نفقه به تامین مایحتاج ضروری زندگی توسط فردی که ملزم به تامین آن است برای افراد واجب‌النفقه گفته می‌شود. منظور از مایحتاج ضروری خوراک، پوشاک، مسکن، مخارج بهداشتی و درمانی، تحصیلی، مسکن و هر آن چیزی است که جهت رفاه اولیه و زندگی روزمره انسان مورد نیاز است. نفقه به سه دسته از افراد تعلق می‌گیرد:

• همسر
• فرزندان
• اقارب (پدر و مادر و یا نوه و افراد نسبی) در صورت لزوم

ما در این مقاله به بررسی نفقه فرزندان و شرایط پرداخت آن و همچنین عواقب و مجازات عدم پرداخت نفقه فرزندان می‌پردازیم و توضیح خواهیم داد که چنانچه پدر و مادر نفقه فرزندان خود را پرداخت نکنند آیا از نظر قانونی فرزندان می‌توانند نفقه خود را از والدین مطالبه کنند؟

شرایط پرداخت نفقه فرزندان

در کشور، فرهنگ و قانون حاکم بر ایران وظیفه پرداخت نفقه فرزندان در درجه اول با پدر است. و در صورت غیبت یا فوت پدر، بر عهده اجداد پدری و چنانچه اجداد پدری به هر دلیلی این مسئولیت را انجام ندهند و یا دسترسی به ایشان امکان‌پذیر نباشد، تامین نفقه فرزندان بر عهده مادر و یا اجداد مادری است. فرزندان یک خانواده اعم از دختر یا پسر تا زمانی که به سن قانونی نرسیده و از نظر شغلی و مالی به استقلال نرسیده باشند مستحق دریافت نفقه از والدین خود هستند. در مورد فرزند پسر پس از رسیدن به سن 18 سال که سن قانونی محسوب می‌شود، چنانچه فرزند وارد بازار کار شده و صاحب درآمد شود، دیگر پدر وظیفه پرداخت نفقه فرزند پسر را نخواهد داشت، اما اگر فرزند وارد بازار کار نشده و به تحصیلات عالیه ادامه دهد و از خود استقلال مالی نداشته باشد، پدر همچنان موظف به پرداخت نفقه و تامین مایحتاج فرزند خود می‌باشد. هر چند که در بسیاری از پرونده‌های قضایی بسته به شرایط فرزندان و نظر قاضی، برای پسران بالای 18 سال نفقه‌ای جهت پرداخت از سوی پدر تعیین نمی‌شود. در مورد فرزند دختر رسیدن به سن 18 سال ملاک نبوده، و مادامی که فرزند شغل و درآمد شخصی نداشته باشد و یا ازدواج نکرده باشد، نفقه وی با پدر خواهد بود.

ماده 1168 قانون مدنی: نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین (پدر و مادر) است. بنابراین تامین مایحتاج فرزندان نیز از وظایف والدین محسوب می‌شود.

ماده 1204 قانون مدنی: نفقهٔ اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجهٔ استطاعت منفق (منظور توان مالی فردی است که مسئولیت پرداخت نفقه با اوست).

نکات خاص

• در شرایط طلاق، پدر و مادر در مورد نحوه تامین نفقه فرزندان توافق کرده و یا دادگاه خانواده میزان و نحوه پرداخت را مشخص می‌نماید.
• در شرایطی که دسترسی و الزام به پرداخت نفقه فرد واجب‌الانفاق وجود نداشته باشد، شخصی که نگهداری فرزندان را بر عهده دارد می‌تواند در قالب قرض، نفقه را پرداخت کرده و در زمان دسترسی به مسئول اصلی پرداخت نفقه، میزان قرض را از ایشان مطالبه نماید. ( قانون اصلاح ماده ۱۲۰۵ قانون مدنی)

نحوه شکایت فرزندان در عدم پرداخت نفقه

ما در این مقاله ملاک اصلی را بر پرداخت نفقه از سوی والدین، علی‌الخصوص پدر قرار می‌دهیم. چرا که در درجه اول پرداخت نفقه فرزندان بر عهده پدر است. اما اگر پدر با داشتن استطاعت مالی کافی نفقه فرزندان خود را پرداخت نکرد، تکلیف چیست؟ فرزندان چگونه می‌توانند نفقه خود را که از حقوق قانونی آنها می‌باشد از پدر خود طلب نمایند؟ قانون‌گذار با پیش‌بینی چنین شرایطی امکان طرح شکایت بابت عدم پرداخت نفقه را به صورت حقوقی و کیفری برای فرزندان فراهم نموده است که برای طرح شکایت باید شرایط قانونی برای فرد متقاضی فراهم باشد. شرایط طرح شکایت به شرح زیر است:

• داشتن سن قانونی 18 سال تمام برای فرزندی که شخصا می‌خواهد شکایت خود را مطرح نماید.
• در صورت داشتن سن زیر 18 سال، دریافت گواهی رشد از دادگاه جهت طرح شکایت.
• مدارک و مستندات اثبات عدم پرداخت نفقه.
• اثبات رابطه نسبی (خونی) با پدر و یا والد موظف به پرداخت نفقه.
• در صورت سن زیر 18 سال فرزندان و عدم داشتن گواهی رشد، مادر یا قیم قانونی کودک می‌تواند در خصوص مطالبه نفقه فرزند نزد دادگاه طرح شکایت نماید.
• اثبات عدم داشتن شغل و درآمد فرزندان و مجرد بودن فرزند دختر.
• ارائه مدارک شناسایی شامل اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی و ضمیمه کردن اظهارنامه رسمی به شکایت مطرح شده، در صورتی که قبلا اظهارنامه‌ای تنظیم شده باشد.

نکته: فرزندان دختر بعد از سن 9 و تا سن 18 سال و فرزندان پسر بعد از سن 15 و تا سن 18 سال می‌توانند با مراجعه به دادگاه صالح و انجام بررسی‌های لازم حکم رشد دریافت نمایند.

در نهایت فرزندان و یا قیم قانونی ایشان می‌تواند با داشتن شرایط بالا، نسبت به عدم پرداخت نفقه طرح شکایت حقوقی و یا کیفری نماید و دادگاه پس از احضار طرفین در جلسه رسیدگی، و بررسی مدارک و شواهد و شرایط طرفین، اقدام به صدور حکم می‌نماید.

مجازات عدم پرداخت نفقه فرزندان

مطابق ماده 53 قانون حمایت از خانواده، هر گاه شخصی ضمن داشتن استطاعت مالی، نفقه افراد واجب‌النفقه خود را نپردازد به حبس تعزیری درجه شش (حبس بیش از شش ماه تا دو سال) محکوم خواهد شد. همچنین مطابق ماده 642 قانون مجازات اسلامی، هر گاه شخصی با داشتن استطاعت مالی، نفقه افراد واجب‌النفقه خود را پرداخت نکند، دادگاه او را به حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم خواهد کرد.

نکات قانونی مهم نفقه فرزندان

• جرم ترک انفاق، از جمله جرایم مستمر است، از این رو به فرصت و زمان خاصی محدود نمی‌شود و هر زمان که عدم پرداخت نفقه موجب تنگدستی و ایجاد سختی در گذران امور زندگی فرزندان شود، امکان شکایت فرزند از والد در مراجع قضایی مطابق شرایط عنوان شده فراهم است.
• شکایت و تعقیب کیفری جرم ترک انفاق، نیازمند شاکی خصوصی است و در صورت گذشت و یا انصراف شاکی، تعقیب کیفری و مجازات مجرم متوقف خواهد شد.
• به فرزندان حاصل از لقاح مصنوعی و نیز به فرزندانی که به سرپرستی گرفته شده‌اند نیز مطابق فرزندان خونی، نفقه تعلق می‌گیرد.

توجه داشته باشید که جهت پیشبرد بهتر پرونده خود و یا طرح شکایت در زمینه مطالبه نفقه می‌توانید از تجربه وکلای متخصص در این زمینه بهره گرفته و به بهترین شیوه از حقوق قانونی خود و یا فرزندتان دفاع کنید. جهت ارتباط با وکلای پایه یک دادگستری می‌توانید از طریق بخش تماس با ما با همکاران ما گفتگو کنید و یا جهت کسب اطلاعات بیشتر به صفحه مشاوره رایگان 24 ساعته، مراجعه نمایید.