در یک تعریف و نگاه کلی، تامین دلیل عبارت است از محافظت و در امنیت نگه داشتن مدارک و دلایل موجود مربوط به یک دعوا، جهت استفاده در آینده.
برای طرح هر گونه دعوا نزد مراجع قانونی، نیاز است تا فرد درخواست کننده (خواهان)، مدارک و مستندات لازم و کافی را جهت اثبات ادعای خود به دادگاه ارائه دهد تا دادگاه از طریق بررسی این مدارک و شواهد بتواند رای خود را صادر نماید. اما در برخی از مواقع خطر از بین رفتن یا آسیب دیدن و مفقود شدن دلایل و مدارک توسط خوانده و یا شخص ثالث و یا شرایط دیگر وجود دارد، در این صورت خواهان پرونده جهت اثبات ادعای خود با مشکلات بیشتری مواجه است. در این گونه مواقع جهت حفظ و نگهداری اسناد و مدارک و شواهد که بعداً قابل ارائه در دادگاه باشند، خواهان می‌تواند از دادگاه درخواست صدور قرار تامین دلیل نماید. در این صورت ادله و مدارک موجود که به حل موضوع اصلی دعوا و روشن شدن واقعیت کمک می‌کند، توسط کارشناس و مجری قانون مشاهده و ثبت و نگهداری می‌شود تا از آنها طی پروسه رسیدگی به پرونده اصلی و در نهایت تصمیم‌گیری قاضی استفاده گردد. لازم به ذکر است که گاهی این دلایل و مدارک نزد شخص خواهان بوده و یا ممکن است نزد خوانده و یا شخص ثالث باشد. همچنین باید گفت درخواست تامین دلیل، هم برای دعاوی کیفری و هم دعاوی حقوقی امکان‌پذیر است.
متن ماده 149 آیین دادرسی مدنی: در مواردی‌که اشخاص ذینفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می‌توانند از دادگاه درخواست تامین آنها را بنمایند. مقصود از تامین در این موارد فقط ملاحظه و صورت‌برداری از این گونه دلایل است.
زمان و نحوه درخواست تامین دلیل
درخواست تامین دلیل می‌تواند پیش از ارائه دادخواست اصلی به دادگاه و یا حین بررسی پرونده انجام شود. این درخواست می‌تواند به صورت کتبی و یا شفاهی باشد. معمولا در بیشتر مواقع درخواست تامین دلیل از طریق درخواست کتبی صورت می‌گیرد اما گاهی در حین جلسات رسیدگی به پرونده ممکن است خواهان بیم از بین رفتن مدارک و شواهد را داشته باشد و در این صورت می‌تواند حتی به صورت شفاهی از دادگاه درخواست صدور قرار تامین دلیل نماید. جهت ثبت درخواست کتبی اجرای تامین دلیل، موارد زیر باید انجام شود:
- ثبت دادخواست تامین دلیل در فرم‌های مخصوص تهیه شده توسط شورای حل اختلاف
- تنظیم نسخه‌های دادخواست به تعداد خواندگان دعوا به اضافه یک نسخه دیگر
- ثبت مشخصات کامل خواهان و خوانده و آدرس آنها در برگه دادخواست بجز مواردی که امکان معرفی کردن خوانده وجود ندارد که عدم این امکان باید توسط خواهان به دادگاه اثبات شود.
- قید کردن درخواست تامین دلیل در بخش موضوع خواسته در برگه دادخواست
- ثبت دلایل درخواست تامین دلیل و شرایطی که باعث ایجاد این تقاضا شده در قسمت شرح دادخواست در فرم مخصوص دادخواست
- تهیه نسخه‌های کپی و کپی برابر اصل تمامی اوراق و مدارکی که به آنها استناد شده به تعداد خواندگان دعوا و یک نسخه اضافه
مرجع رسیدگی کننده به درخواست تامین دلیل
مطابق قانون، مرجع اصلی و بدوی رسیدگی کننده به دادخواست تامین دلیل، شورای حل اختلاف محلی است که مدارک و دلایل و مستندات در آن قرار دارد و چنانچه شورای حل اختلاف در آن حوزه وجود نداشت، رسیدگی به درخواست با دادگاه مستقر در آن محل خواهد بود. شورای حل اختلاف پس از دریافت درخواست خواهان، طی معرفی یک کارشناس و مجری از اعضای شورای حل اختلاف، به دادخواست رسیدگی کرده و اقدام به مشاهده، ثبت و نگهداری مدارک و شواهد می‌نماید. در خصوص اموال غیر منقول جهت درخواست تامین دلیل باید به شورای حل اختلاف محل وقوع ملک مراجعه نمود و برای سایر دعاوی به شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده.
مطابق ماده 153 آیین دادرسی مدنی، دادگاه می‌تواند تأمین دلیل را به دادرس علی‌البدل یا مدیر دفتر دادگاه ارجاع دهد مگر در مواردی که فقط تأمین دلیل مبنای حکم دادگاه قرار گیرد. در این صورت قاضی صادر کننده رای باید شخصاً اقدام نماید یا گزارش تامین دلیل موجب وثوق دادگاه باشد.
نکات مهم درباره تامین دلیل
- اجرای تامین دلیل به معنای پذیرش مطلق این دلایل در دادگاه اصلی نیست. در اجرای تامین دلیل تنها مشاهده، ثبت و گزارش این دلایل توسط کارشناس انجام شده و به دادگاه رسیدگی کننده ارجاع می‌شود، اما تشخیص صحت و ارزش مدارک موجود و یا میزان اثبات این دلایل بر ادعای دعوای اصلی با قاضی پرونده می‌باشد که ممکن است این دلایل را بپذیرد و یا رد کند.
- مطابق ماده 152 آیین دادرسی مدنی، دادگاه طرف مقابل را برای تامین دلیل احضار می‌نماید ولی عدم حضور او مانع از تامین دلیل نیست. در اموری که فوریت داشته باشد دادگاه بدون احضار طرف مقابل اقدام به تامین دلیل می‌نماید.
- ممکن است خوانده برای خواهان پرونده نامعلوم و ناشناس باشد، در این حالت خللی به درخواست تامین دلیل وارد نمی‌شود و خواهان همچنان می‌تواند درخواست تامین دلیل خود را بدون معرفی خوانده و اثبات عدم شناسایی ایشان به دادگاه ارائه دهد.
- پس از اجرای تامین دلیل، ممکن است خوانده بتواند با ارائه مدارک و شواهدی خلاف ادعای خواهان را ثابت کند، بنابراین همیشه تامین دلیل از جانب خواهان به معنای اثبات ادعا نمی‌باشد.
- مجری قانونی اجرای تامین دلیل موظف است تنها دلایل مورد ادعای خواهان را مشاهده و بررسی و گزارش کند و مجاز به بررسی دلایل و شواهد دیگر نمی‌باشد.
- گاهی ممکن است تقاضای تامین دلیل همزمان برای چند دلیل صورت بگیرد. به عنوان مثال در رابطه با خودروی آسیب دیده در تصادف، امکان دارد درخواست تامین دلیل بابت شهادت شهود، معاینه ماشین و بررسی محل و یا درخواست کارشناسی فنی باشد.
وجه اشتراک تامین دلیل و تامین خواسته
تامین دلیل و تامین خواسته تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که برای درک بهتر آنها می‌توانید مقاله تامین خواسته را مطالعه کنید. اما هر دوی آنها دو وجه اشتراک مهم و اساسی دارند:
- تامین دلیل و تامین خواسته هر دو به تبع از دعوای اصلی مطرح شده و به تنهایی ماهیت دعوای اصلی را ندارند، به همین جهت دادگاه آنها را در قالب "قرار" صادر می‌کند.
- قرار تامین دلیل و تامین خواسته هر دو، تا زمان اجرای حکم اصلی قطعی بوده و قابل تجدید نظرخواهی نیستند.
شما می‌توانید در خصوص دادخواست تامین دلیل و نکات قانونی مرتبط با آن با وکلای فوق تخصصی وکیل اول گفتگو کرده و از طریق مشاوره حقوقی رایگان 24 ساعته از وکلای پایه یک دادگستری در این خصوص مشاوره دریافت کنید. همچنین جهت دریافت پاسخ سوالات خود می‌توانید از طریق بخش تماس با ما با همکاران ما در ارتباط باشید.