دو کلمه مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه بارها به گوشمان خورده و در موردش کم یا زیاد شنیده‌ایم. اما شاید هیچ‌گاه به جزئیات دقیق و قانونی آن رجوع نکرده باشیم. معمولا افراد تا زمانی که در شرایط خاص مربوط به موضوعی قرار نگیرند، اطلاعات دقیق و درستی در رابطه با آن موضوع نخواهند داشت. در مورد مهریه و انواع آن نیز چنین است. بنابراین در این مقاله سعی کردیم تا به تعریف و جزئیات بیشتری در خصوص بحث مهریه و انواع آن، و همچین قوانین مربوط به طلب مهریه از سوی زن بپردازیم.
مهریه چیست؟
مهریه به هرگونه مال منقول یا غیرمنقول گفته می‌شود که در زمان عقد نکاح از سوی زوج، جهت پرداخت به زوجه پذیرفته می‌شود و به محض انجام عقد، زن یا همان زوجه مالک آن مال خواهد بود و پرداخت آن به صورت دین بر عهده مرد یا همان زوج می‌باشد. نوع مهریه و نحوه پرداخت آن در سند ازدواج و با توافق زوجین درج می‌گردد که در آینده ملاک نحوه پرداخت مهریه خواهد بود، بنابراین آگاهی از انواع مهریه و قوانین مربوط به مطالبه و پرداخت آن بسیار اهمیت دارد. به طور کلی دو نوع مهریه از نظر نحوه پرداخت توسط مرد به زن وجود دارد:
- مهریه عندالمطالبه
- مهریه عندالاستطاعه
مهریه عندالمطالبه و قوانین آن
مهریه از نوع عندالمطالبه، مرسوم‌ترین و قدیمی‌ترین نوع مهریه در زمان ازدواج می‌باشد. منظور از کلمه عندالمطابه یعنی پرداخت مهریه به محض درخواست زن. در صورتی که در سند ازدواج مهریه به صورت عندالمطالبه درج شده باشد، بلافاصله پس از جاری شدن عقد، زن می‌تواند مهریه خود را طلب کند و مرد موظف به پرداخت آن است و چنانچه زوجه خواسته خود را نزد مراجع قانونی ببرد، به درخواست وی رسیدگی خواهد شد. اما قوانین و تبصره‌هایی در این خصوص وجود دارد که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.
- زن می‌تواند برای درخواست مطالبه مهریه خود از طریق دادگاه خانواده و یا اداره اجرای ثبت اسناد اقدام کند.
- در صورتی که مرد تمکن مالی لازم را داشته باشد، باید به محض مطالبه مهریه عندالمطالبه توسط زن، اقدام به پرداخت آن نماید.
- طبق قوانین جدید پرداخت مهریه که طی سال‌های اخیر به تصویب رسیده است، در صورتی که مبلغ مهریه بیشتر از 110 سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد، و مرد قادر به پرداخت آن نباشد، طبق قانون زن می‌تواند تنها 110 عدد سکه تمام بهار آزادی و یا مبلغ معادل آن را دریافت کند و در این صورت دیگر مجازات حبس برای مرد وجود نخواهد داشت.
- در صورتی که مرد استطاعت مالی داشته باشد و مهریه عندالمطالبه را پرداخت نکند می‌تواند برای وی حکم حبس داشته باشد تا زمانی که مهریه را پرداخت نماید.
- چنانچه زن بتواند مالی از همسر خود به دادگاه معرفی کند که نشان دهنده توان پرداخت مهریه توسط مرد باشد، آن مال توسط اجرای احکام توقیف شده و طی مراحل قانونی به زن بابت مهریه داده می‌شود.
- در صورت عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه توسط مرد، زن می‌تواند همسر خود را از کشور ممنوع الخروج کند.
- مرد می‌تواند با ثابت کردن عدم توانایی مالی خود (اعسار) از دادگاه تقاضای پرداخت مهریه به صورت اقساط نماید.
- چنانچه رابطه زناشویی بین زوج صورت نگرفته باشد و زوجه درخواست مهریه نماید، تا زمانی که زوج مهریه ایشان را پرداخت کند زن می‌تواند از تمکین خودداری کند. (حق حبس برای زن)
- در صورت فوت زن، اگر پدر و مادر ایشان در قید حیات باشند می‌توانند مهریه فرزند دختر خود را از همسر ایشان طلب کنند.
مهریه عندالاستطاعه و قوانین آن
در مهریه از نوع عندالاستطاعه همان طور که از نام آن پیداست، پرداخت مهریه به زن تنها در صورت استطاعت مالی مرد انجام می‌شود و چنانچه مرد تمکن مالی کافی برای پرداخت مهریه نداشته باشد مجازات‌هایی مانند حبس و ممنوع الخروجی که در مورد مهریه عندالمطالبه وجود دارد را برای ایشان در پی نخواهد داشت.
- در صورتی که در سند ازدواج نوع مهریه عندالاستطاعه قید شده باشد و زن مهریه خود را درخواست کند، دادگاه با بررسی دارایی‌ها و استطاعت مالی مرد، مهریه را به زن پرداخت می‌کند.
- در صورت ثابت شدن عدم استطاعت مالی مرد، مهریه به زن پرداخت نمی‌شود تا زمانی که مرد امکان پرداخت آن را داشته باشد.
- مرد باید عدم تمکن مالی خود را به دادگاه ثابت کند.
- در صورتی که زن ادعا کند مرد تمکن مالی لازم جهت پرداخت مهریه را دارد، باید لیست دارایی‌های مرد و مدارک مربوط به تمکن مالی ایشان را به دادگاه ارائه دهد.
ترکیب مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در سند ازدواج
در صورت توافق زوجین، مهریه می‌تواند به صورت ترکیبی از عندالمطالبه و عندالاستطاعه در سند ازدواج قید شود. یعنی بخشی از مبلغ مهریه به صورت عندالمطالبه ثبت شود و مابقی آن عندالاستطاعه.این بدان معنی است که در صورتی که زوجه مهریه خود را مطالبه کند، آن بخشی که به صورت عندالمطالبه است باید بلافاصله توسط زوج پرداخت شود و مابقی مهریه بسته به توانایی مالی مرد و در صورت استطاعت ایشان پرداخت می‌گردد.
نکته: چنانچه در سند ازدواج پرداخت مهریه به صورت "موجل" درج شده باشد، یعنی برای پرداخت مهریه زمان مشخصی تعیین شده باشد، زن نمی‌تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را درخواست کند و تنها در زمان تعیین و توافق شده بین زوجین ( به عنوان مثال بعد از 5 سال از تاریخ عقد) می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
جمع‌بندی:
با توجه به توضیحات و تعاریف گفته شده در خصوص دو نوع مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، تفاوت‌های مهم و اساسی این دو نوع مهریه به صورت زیر است:
- مهریه عندالمطالبه به محض درخواست زن باید پرداخت شود اما مهریه عندالاستطاعه به استطاعت مالی مرد بستگی دارد.
- مهریه عندالاستطاعه برای مرد محکومیت حبس و ممنوع‌الخروجی ندارد.
- فقط در مهریه عندالمطالبه زن می‌تواند از حق حبس (عدم تمکین) تا دریافت مهریه استفاده کند و در مورد مهریه عندالاستطاعه این مورد صادق نیست.